Manastiri zasigurno zauzimaju važno mesto u turističkoj ponudi Srbije. Od vremena velikog župana Stefana Nemanje, u drugoj polovini 12. veka, pa kroz čitav srednji vek oni su u Srbiji nicali kao pečurke posle kiše. Tradicija crkvenog graditeljstva nastavljena je i kasnije pod Turcima, ali i nakon njihovog proterivanja iz ovih krajeva. Danas u Srbiji postoji više od 200 manastira, zadužbina brojnih vladara, vlastele, visokih sveštenika, ali i običnih ljudi. Preko 50 proglašeno je za spomenike kulture, a neki od njih deo su UNESCO-ve baštine.
Značaj manastira za razvoj i očuvanje celokupne kulture i tradicije ovih naših krajeva je nemerljiv. Oni su u srednjem veku bili ne samo verski centri i sedišta najvišeg sveštenstva, već i administrativni centri i mesta u kojima se opismenjavalo stanovništvo. U čestim sukobima raznih vojski srpski manastiri su rušeni i paljeni, ali su brzo obnavljani i ponovo podizani. Zato su mnogi odoleli vekovima i danas predstavljaju najdragocenije kulturno-istorijske spomenike.
Ipak, po kulturno-istorijskom značaju, lepoti svog graditeljstva i vrednosti svojih riznica neki od njih zauzimaju posebno mesto. Ako se svemu ovome doda i činjenica da su građeni u zadivljujućim krajevima netaknute, divlje prirode, ne čudi što danas spadaju u najposećenija turistička mesta u Srbiji.
Manastir Studenica smešten je u dolini istoimene reke, nedaleko od njenog ušća u Ibar, u mirišljavom grotlu nepreglednih borovih šuma Golije, jednog od najlepših Parkova prirode u Srbiji. Od Kraljeva je udaljen nešto manje od 60 km. Ovaj veličanstveni kompleks počeo je da se razvija u poslednje dve decenije 12. veka pod ktitorstvom Velikog Župana Stefana Nemanje. Kasnije su ga širili i dograđivali i drugi zadužbinari – Nemanjini sinovi knez Vukan i Stefan Prvovenčani, njegov unuk kralj Radoslav i praunuk kralj Milutin.
Stefanu Nemanji je Studenica bila glavna zadužbina, a vremenom je postao i porodični mauzolej. Kada se 1206. godine Sveti Sava iz Hilandara vratio u Srbiju kako bi pomirio svoju oko prestola zavađenu stariju braću Stefana i Vukana, sa sobom je doneo i mošti svoga oca Stefana Nemanje, upokojenog na Svetog Gori i proglašenog za Sveca Simeona Mirotočivog. One i danas počivaju u miru Studenice. U Studenici se čuvaju i posmrtni ostaci Nemanjine žene Anastasije, kao i njihovih sinova Vukana i Stefana Prvovenčanog.
Kompleks se sastoji iz nekoliko svetinja – Bogorodičine crkve (1196.), Kraljeve crkve, poznate i kao crkva Svetog Jakima i Svete Ane) (1314.), Crkve Svetog Nikole, češće nazivana Nikoljača, kao i temelja ruinirane crkve Svetog Jovana. Manastir je tipičan primer rane Raške arhitekture, karakteristične po kombinovanju romanskih i vizantijskih elemenata. Studenica je postala uzor verskim zdanjima podizanim u Srbiji tokom narednih nekoliko vekova u duhu slavne Raške graditeljske škole. Njenu posebnu vrednost čini manastirsko zidno slikarstvo sa monumentalnim freskama nastajalim u 13. i 14. veku. Ovaj manastir deo je UNESCO-ve kulturne baštine.
Nekoliko kilometara od Kraljeva u pravcu Mataruške Banje nalazi se manastir Žiča sa crkvom Vaznesenja gospodnjeg, zadužbina Stefana Prvovenčanog, zidana tokom prve dve decenije 13. veka. Žiča je poznata kao mesto krunisanja Stefana Prvovenčanog, prvog srpskog srednjevekovnog kralja i brata Svetog Save. Takođe, ovaj manastir je bio i prvo sedište srpske arhiepiskopije. Njegova crkva podignuta je u duhu raške arhitekture, sa primetnim svetogorskim uticajem. Krase je raskošne freske, koje su, nažalost dosta oštećene. Među njima, se ističe ona sa kompozicijom Uspenja presvete Bogorodice.
Manastir Ljubostinja udaljen je svega 5 km od Trstenika. Podignut je pokraj Ljubostinjske reke tokom poslednje decenije 14. i prvih nekoliko godina 15. veka. Sagrađen je u čast Bogorodičinog Upsenja, pod ktitorstvom kneginje Ljubice. Njen graditelj bio je čuveni Rade Neimar, cenjen toliko da se pominje u mnogim narodnim pesmama. Nakon Kočine bune, Turci su u znak odmazde zapalili Ljubostinju. U tom požaru teško su stradale manastirske freske, a Turci su opustošili bogatu manastirsku riznicu. Najvredniji njen eksponat, Lazareva kruna, odnešena je tada u Istanbul u kome se i danas nalazi. U Ljubostinji počivaju mošti kneginje Milice i Jelene Mrnjavčević, u duhovnom životu monahinje Jefimije. To je danas ženski manastir koga opslužuje oko 50 monahinja.
Sin Stefana Prvovenčanog i srpski kralj Vladislav podigao je tokom četvrte decenije 13. veka pokraj Prijepolja manastir Mileševa, nazvan po reci Mileševki uz koju je smešten. Ovde su počivale mošti Svetog Save sve do 1594. godine, kada su ih Turci oteli iz manastira i odneli u Beograd gde su ih javno, pred narodom spalili. U Mileševi je za kralja krunisan Tvrtko I Kotromanić, a u manastiru počivaju mošti njegovog ktitora Stefana Vladislava. Mileševa je još jedan u nizu manastira koji pripada raškoj graditeljskoj školi. Njegovu najveću vrednost predstavljaju freske, a najznačajnija među njima je čuveni Beli anđeo, koja se smatra vrhuncem crkvenog zidnog slikarstva i jednom od najlepših fresaka na svetu.
U jednoj šumi koja se uzdiže iznad grada Novog Pazara, podigao je veliki župan Stefan Nemanja čuvene Đurđeve stupove, posvetivši ih Svetom Đorđu. Manastirsku crkvu kasnije je dozidao kralj Dragutin. Međutim, sudbina Đurđevih stupova je bila zla. Manastir je razoren krajem 17. veka tokom austrijsko-turskog rata, nakon čega je ostao pust. Tek je u drugoj polovini 20. veka otpočela je njegova obnova. Danas je to jedna od najznačajnijih verskih srednjevekovnih građevina u Srbiji, prepoznatljiva po isprepletanosti vizantijske i romanske arhitekture sa dva visoka stupa (kule) po kojima i nosi ime. Pripada UNESCO-voj kulturnoj baštini.
Još jedan manastir u okolini Novog Pazara nalazi se na listi UNESCO-a. To su Sopoćani, deo kompleska srednjevekovnog grada Rasa, zadužbina Stefana Uroša Prvog, sagrađena sredinom 13. veka u čast Svete Trojice. U 17. veku Turci su ga potpuno opustošili, a obnovljen je 3 veka kasnije. Bez obzira što je bio razoren i zanemaren, njegove freske su dosta dobro očuvane i najimpozantniji su primerci vizantijskog i evropskog crkvenog slikarstva iz perioda kada su nastale. Svako ko dođe u manastir i vidi lepotu njegovih zidnih kompozicija, biće zadivljen. Glavni motiv fresaka su scene iz Biblije.
U blizini Despotovca i Resavske pećine nalazi se manastir Manasija, jedan od najvećih bisera srpske srednjevekovne arhitekture i najreprezentativniji primerak moravskog stila gradnje. Despot Stefan Lazarević podigao je tokom prve dve decenije 15. veka Manasiju, koja je ubrzo postala najvažniji centar pismenosti i kulture u tadašnjoj despotovini Srbiji. Ovde je oformljena Resavska škola u kojoj su nastajali prepisi i prevodi mnogih knjiga, a ta čuvena prepisivačka škola koja je okupljala monahe, književnike, prepisivače i druge učene ljude toga doba, ostaće još dugo zatim najveći simbol prosvetiteljstva i duhovnosti u Srba. Upravo iz tog razloga, Manasija je Turcima bola oči, pa su je više puta pljačkali i rušili, skinuvši jednom prilikom i njen krov, zbog čega su freske teško oštećene. Uz Resavsku pećinu, Manasija je najveća turistička atrakcija u ovom delu Srbije.